Solunum terapisi

KOAH tedavisindeki amaçlardan biri de semptomlari azaltmak ve yasam kalitesini yükseltmektir. Hastalarin çogunun nefes darligi nedeniyle hareketleri kisitlidir. Küçük bir efor semptomlari provoke edebilir. Akciger rehabilitasyonu, hastalarin yasam kalitesini yükseltmek amaciyla multidisipliner tedavi olanaklarinin planlanip uygulanmasi demektir. Rehabilitasyon programlarinin sonunda KOAH’li hastalarda semptomlar azalir, egzersiz toleransi artar, yürüme ve benzeri fiziksel etkinliklerde artis olur, günlük yasam etkinliklerini basarma yetenegi artar, anksiyete ve depresyon azalir, kendine güven duygusu artar ve yasam kalitesi ile ilgili nesnel ölçütlerde artma meydana gelir ve dolayisiyla, saglik giderlerinde azalma saglanmis olur. Rehabilitasyon programlarinin KOAH’li hastalarin yaiam süresi üzerindeki etkileri de incelenmistir, ancak sonuçlar degiskendir. KOAH, klinikte geleneksel olarak FEV1 degerlerine göre hafif, orta siddette ve agir olarak üç gruba ayrilirsa da rehabilitasyon programlarinin seçiminde bu gruplara göre belirlenmis ilkeler yoktur. Çünkü, hastalarin solunum fonksiyonlari ile egzersiz toleranslari arasindaki baginti genellikle zayiftir. Sonuç olarak genellikle kabul gören anlayis, agir fonksiyon bozuklugu ve egzersiz toleransi kaybi olan hastalar da dahil, tüm stabil KOAH hastalarinda, rehabilitasyonun uygun oldugudur. Hastanede yatmakta olan hastalar için de rehabilitasyon programlari tanimlanmistir. Yatan hastanin genel durumuna göre bazi programlar seçilebilir.

Rehabilitasyon programlarindan yararlanmayan KOAH’li hasta sayisi oldukça azdir. Dil sorunu olanlar, is veya yolculuk gibi nedenlerle programi aksatanlar bu programlardan yararlanamazlar. Isitme sorunlari aksaklik yaratabilir. Psikiyatri sorunlari genellikle rehabilitasyona engel olur. KOAH hastalarinin hemen tümünde sigara içme öyküsü bulundugundan ve bu hastalar yasli olduklarindan, nörolojik veya kardiyovasküler sorunlarin eslik etmesi mümkündür. Bu gibi hastalar için aerobik egzersizler uygun degildir. Rehabilitasyon programlarina baslamadan önce kalp hastaliklari dislanmalidir.

Ideal kosullarda, akciger rehabilitasyonu programlari KOAH hakkinda bilgili ve deneyimli profesyonel saglik görevlileri tarafindan uygulanir. Rehabilitasyon programlarini uygulayacak ekipte hekim, diyetisyen, yogun bakim elemani, hemsire, fizyoterapist, kardiyorespiratuar teknisyen, meslek terapisti, eczaci, egzersiz terapisti, psikososyal eleman vb. görevliler bulunur. Seçilen programa göre bu görevlilerden biri veya birkaçi programda yer alir.

Akciger rehabilitasyonu genellikle ayaktan izlenebilen hastalara uygulanir. Uygulama yeri hastanelerdeki rehabilitasyon birimleridir. Fiziksel etkinlik kapasiteleri çok düsük olan hastalar rehabilitasyon merkezlerine gidemeyecekleri için bu tür programlardan yararlanamazlar. Bu hastalara ev ortaminda uygulanabilecek bazi programlar vardir.

Egitim

Rehabilitasyon programlarinin temel ögesidir. Hastaya evde devam etmek üzere, seçilen programi tamamlayan yazili ve sözlü rehberler verilmelidir. Düzenli araliklarla evde veya hastanede yapilan kontroller hastayi motive eder. Hastalar özellikle ilaç ve oksijen tedavisi konusunda düzenli olarak egitilmelidir. Tedavide kullanilan araçlar (inhalasyon veya egzersiz araçlari) konusunda hasta ayrintili sekilde egitilmelidir. KOAH’in alevlenme nedenleri, beslenme sekli, hava yolu hijyeni gibi birçok konu egitim programinda yer almalidir. Ailenin egitimi de çok önemlidir. Hastaligin seyrini, prognozunu, hastaya nasil yardimci olunacagini aileye ögretmek yararlidir.

Fizyoterapi

Akciger rehabilitasyonunun vazgeçilmez elemanlarindandir. Nefes darligi, artmis solunum isi, artmis oksijen tüketiminin fizyoterapi yöntemleriyle düzeltildigi saptanmistir.

Solunum egzersizleri gevseme egzersizleri, solunumun kontrolü, sekresyonlarin mobilizasyonu gibi yöntemleri içerir. Nefes darliginin azaltilmasi, iyi ventile olmayan akciger ünitelerinin ventilasyona katilmasinin saglanmasi ve solunum kaslarinin daha etkin bir biçimde kullanilmasini saglamakta yararlidir. Solunum kaslarinin gevsetilmesi için hastanin bas, boyun, gövde ve ekstremitelerinin fleksiyon durumunda bulunmasini saglayan pozisyonlar ögretilir (örnegin, öne egilerek oturma veya arkaya yaslanarak ayakta durma gibi)

Kontrollü solunum teknikleri (büzük dudak solunumu ve diyafragma solunumu), KOAH’li hastanin genelde yaptigi yüzeyel ve hizli solunum yerine, daha etkin bir ventilasyon saglayan derin ve düsük frekansli bir solunum yapmayi amaçlar. Büzük dudak solunumu için, burundan derin bir soluk alinir ve daha uzun bir sürede, islik çalar gibi verilir. Hastalarin hemen hepsi, büzük dudak solunumunu kendi kendine kesfetmis durumdadir. Özellikle eforda dudaklarini büzerek ekspire ederler. Diyafragma solunumu nun amaci da ventilasyonu daha etkin kilmaktir. KOAH’ta diyafram hareketleri kisitlidir. Hastaya, inspirasyon sirasinda karin duvarinin ekspansiyonunu saglamasi ögretilir. Yatar pozisyonda iken hasta bir taraftan büzük dudak solunumu yapar, diger taraftan bir elini gögsüne, diger elini karnina koyar ve derin nefes alirken karninin ileriye dogru genislemesini izler.

Balgamin mobilizasyonu vibrasyon, perküsyon, postüral drenaj gibi tekniklerle saglanir ve genellikle bir fizyoterapistin yardimina gerek vardir.

Öksürme veya zorlu ekspirasyon teknikleri , balgam çikarma semptomu fazla olan hastalarda brons drenajini kolaylastirmak için önemlidir. Hasta oturur durumda önce derin bir nefes alir, tercihan hafif öne egilmis durumda, karin kaslarini kasarak, 2-3 kez kisa ancak güçlü bir sekilde öksürür veya bir borunun içine öksürür.

Egzersiz egitimi

KOAH rehabilitasyon programlarinda yer almasi gereken yöntemlerden biridir. Hastalar var olan fizyolojik bozukluga bagli olarak, özellikle ileri evrelerde, dispne-hareketsizlik-depresyon-sosyal izolasyon kisir döngüsüne girerler. Hastanin durumuna göre seçilen ve düzenli yapilan egzersizler hastanin fiziksel dayanikliligini ve kas kondüsyonunu artirir, aerobik kapasiteyi (VO2max ) iyilestirir. Egzersiz programlarinin agirlik derecesi ve sikligi degisken olabilir, ancak devamli yapilmasi yarar açisindan çok önemlidir. Egzersiz programlari inspirasyon kasi egzersizleri, alt ve üst ekstremite egzersizleri olmak üzere üç gruptur.

Inspirasyon kasi (veya solunum kaslari) egzersizleri nin ventilasyonu düzelttigi ve dispne hissini azalttigi kanitlanmistir. Dirençli inspirasyon kasi egzersizleri küçük tasinabilir araçlarla yapilir. Sürekli hiperpne diger bir yöntem olup hastane kosullari gerektiren büyük araçlarla uygulanir.

Alt ekstremite egzersizleri KOAH hastalarinin günlük yasam etkinligi performanslarini artirmak için çok yararlidir. Bisiklet, kosu bandi gibi araçlarla veya basit yürüme e¤itimiyle yapilabilir.

Üst ekstremite egzersizleri de KOAH hastalarinda yararli olacagi düsünülen, ancak yarari kesin kanitlanamamis bir yöntemdir. Üst ekstremite kaslarinin günlük yasamdaki rolü sanildigindan fazladir. Giyinmek, banyo yapmak vb etkinlikler agir KOAH’li hastalarda nefes darligina yol açar. Bu nedenle, egzersiz programlarinda üst ekstremite egzersizlerine de yer verilmesi yararli olabilir.

Beslenme destegi

KOAH rehabilitasyon programlarinda yer almasi gereken bir yaklasimdir. KOAH’ta kötü beslenme ve kilo kaybi sik rastlanan bir durumdur. Özellikle agir obstrüksiyonu bulunan amfizemli hastalarda bu durum belirgindir. Kötü beslenmenin nedenlerinden biri yemekle olusan nefes darligi hissidir. Kilo kaybi kas erimesine ve solunum kasi güçsüzlügüne yol açar. Bu da hiperkapnik solunum yetmezligini hazirlayan nedenlerden birisidir. Bu nedenlerle hastalarin beslenme sekilleri incelenmeli ve gerekirse bir diyetisyen tarafindan düzenlenmelidir. Hastalar ideal kilolari civarinda tutulmalidir. Ideal kiloya göre %10’dan fazla kayip malnütrisyon olarak degerlendirilmelidir. Egzersiz egitimi yapan hastalarda ek kaloriye gereksinim vardir. KOAH hastalarinin protein gereksinimi herhangi bir eriskininki kadard›r; yüksek lipid ve düsük karbonhidrat içeren beslenme sekli uygundur. Fazla karbonhidrat veya metabolik gereksinimden fazla kalori alinirsa, lipogenezise ve RQ’da (Respiratory Quotient) artisa ve dolayisiyla CO2 yapiminin artmasina yol açilmis olur.

Psikososyal destek

Sanildigindan çok daha önemlidir. KOAH kronik, ilerleyici ve is görmezli¤e yol açan bir hastalik oldugundan anksiyete, depresyon, sosyal ve cinsel yasamin bozulmasi gibi sorunlar sik görülür. Diger tedavi yaklasimlari ile birlikte hastanin bu sorunlarina da egilmek ve yardimci olmak gerekir